वाराणसी येथे जीवन आणि मृत्यू एकमेकांशी जोडलेले दिसतात. या अध्यात्मिक शहराच्या मध्यभागी मणिकर्णिका घाट आहे, हे एक ठिकाण आहे जे जीवन, मृत्यू आणि पुनर्जन्म यांचे चक्र गहन आणि अद्वितीय पद्धतीने दर्शवते.
बाबा विश्वनाथांच्या काशी नगरीच्या एका अनोख्या रहस्याबद्दल बोलायचे झाले तर त्याबद्दल पाहण्यासाठी, जाणून घेण्यासाठी आणि समजून घेण्यासाठी देशाच्या आणि जगाच्या कानाकोपऱ्यातून लोक येतात. काशीतील एक अशी जागा जिथे जळणाऱ्या चितांमधून निघणारा धूर कधीच थांबत नाही. आपल्या प्रियजनांच्या अंत्यसंस्कारासाठी दूरदूरहून लोक काशीत येतात.
मणिकर्णिका घाट हा काशीतील प्रमुख गंगा घाटांपैकी एक आहे. घाट हे क्रियाकलापांचे एक गजबजलेले केंद्र आहे, जिथे जीवन आणि मृत्यू विलक्षण पद्धतीने एकत्र आहेत. येथे अंत्यसंस्काराचे विधी उघडपणे होतात. मणिकर्णिका घाटाचे दृश्य माणसाला जीवनातील वास्तव समजून घ्यायला भाग पाडते. जीवन-मरणाचा खेळ जवळून पाहायचा असेल आणि अनुभवायचा असेल तर इथे जावे.
मणिकर्णिका घाटातील दुकाने सजलेली असतात मग तेथून एकामागून एक मृतदेह निघत असो किंवा जाळले जात असो. इथलं दृश्य पाहून अनेकांच्या मनात खळबळ उडाली असते, पण इथल्या लोकांची दिनचर्या आहे.
मणिकर्णिका याचे अर्थ
मणिकर्णिका : मणि म्हणजे कानातले आणि कर्णम म्हणजे कान. “मणिकर्णिका” हे नाव एका पौराणिक कथेवरून आले आहे ज्यात असे म्हटले आहे की विष्णूंनी भगवान शिव आणि पार्वती यांच्या स्नान करण्यासाठी येथे एक विहीर खोदली, ज्याला आता मणिकर्णिका कुंड म्हणून देखील ओळखले जाते. या तलावात शिवस्नान करत असताना त्यांचा एक कर्णफुल विहिरीत पडला, तेव्हापासून हे ठिकाण मणिकर्णिका घाट म्हणून ओळखले जाऊ लागले. असे मानले जाते की मणिकर्णिका कुंड शेवटी गंगेत विलीन झाले.
भगवान विष्णूंनी येथे हजारो वर्षे शिवाची पूजा केली
लोक असेही मानतात की भगवान विष्णूंनी येथे हजारो वर्षांपासून भगवान शंकराची पूजा केली होती आणि ब्रह्मांडाच्या विनाशाच्या वेळीही काशीचा नाश होऊ नये अशी प्रार्थना केली होती. श्री विष्णूच्या प्रार्थनेने प्रसन्न होऊन भगवान शिव आपली पत्नी पार्वतीसह काशीला आले आणि भगवान विष्णूंची इच्छा पूर्ण केली. तेव्हापासून असे मानले जाते की वाराणसीमध्ये अंतिम संस्कार केल्याने मोक्ष (म्हणजे जीवन आणि मृत्यूच्या चक्रातून मुक्ती) मिळते. त्यामुळे हे ठिकाण हिंदूंमध्ये अंत्यसंस्कारासाठी सर्वात पवित्र स्थान मानले जाते यात शंका नाही.
24 तास चिता जळत राहतात
सनातन धर्माच्या मान्यतेनुसार रात्रीच्या वेळी मृतदेहांवर अंत्यसंस्कार करू नये, परंतु मणिकर्णिका घाट हे संपूर्ण जगात एकमेव ठिकाण आहे जिथे चोवीस तास चिता जळत असतात. हे काही लोकांना असामान्य वाटू शकते, परंतु वाराणसीच्या लोकांसाठी हा जीवनाच्या प्रवासाचा एक नैसर्गिक भाग आहे. मान्यतेनुसार, वाराणसीतील मणिकर्णिका घाटावर एखाद्या प्रिय व्यक्तीच्या मृतदेहावर अंत्यसंस्कार केल्याने ते जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून मुक्त होतात आणि मोक्ष प्राप्त करतात.
मणिकर्णिका घाटावर अखंड ज्योती प्रज्वलित
मणिकर्णिका घाटाचे सर्वात वेगळे वैशिष्ट्य म्हणजे स्मशान चिता सतत जाळणे. असे मानले जाते की येथे शतकानुशतके कोणत्याही व्यत्ययाशिवाय आग जळत आहे, ज्यामुळे ते जगातील सर्वात जुने आणि सतत कार्यरत असलेल्या स्मशानभूमीपैकी एक बनले आहे.
असे मानले जाते की मणिकर्णिका घाटावरील शाश्वत ज्योत भगवान शंकराने स्वतः प्रज्वलित केली होती. “मणिकर्णिका” हे नाव घाटातील विहिरीत पडलेल्या कर्णफुलांवरून पडले आहे, ज्याला भगवान शिवाचा आशीर्वाद मिळाला होता. शाश्वत ज्योत अध्यात्मिक क्षेत्राशी घाटाच्या दैवी संबंधाचे प्रतीक आहे.
लपलेली गुहा आणि बोगदे
मणिकर्णिका घाटाच्या पृष्ठभागाखाली लपलेली गुहा आणि बोगदे असल्याचे म्हटले जाते. या भूगर्भीय रचनांनी घाटात गूढता निर्माण केली आहे आणि ती विविध पौराणिक कथा आणि प्राचीन विधींशी संबंधित असल्याचे मानले जाते.
विहिरीची रहस्यमय शक्ती
मणिकर्णिका कुंड या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या या विहिरीत गूढ शक्ती असल्याचे मानले जाते. असे मानले जाते की या विहिरीत डुबकी घेतल्याने पापे धुतली जातात आणि मोक्ष (पुनर्जन्माच्या चक्रातून मुक्ती) प्राप्त करण्यास मदत होते. यात्रेकरू आणि अभ्यागत अनेकदा विहिरीच्या पाण्यात स्नान करण्याच्या विधीमध्ये सहभागी होतात.
अद्वितीय विधी आणि समारंभ
मणिकर्णिका घाट हे केवळ अंत्यसंस्काराचे ठिकाण नाही तर हे विविध विधी आणि समारंभांचे केंद्र आहे. अशाच एका विधीमध्ये अंत्यसंस्कारानंतर मृत व्यक्तीची कवटी तोडणे समाविष्ट आहे, ही प्रथा आत्म्याच्या मुक्तीसाठी आवश्यक मानली जाते.
सतीच्या कथेशी संबंध
हिंदू पौराणिक कथेनुसार, मणिकर्णिका घाट हे देवी सतीच्या कानातले अलंकार (मणिकर्णिका) पडले असे मानले जाते. मणिकर्णिका घाटावरच माता सतीने तिचा पती भगवान शिव यांच्याबद्दल वडिलांचा अनादर केल्याच्या निषेधार्थ आपले शरीर अग्नीला अर्पण केले.
आध्यात्मिक मोक्ष प्राप्ती
वाराणसीतील मणिकर्णिका घाट हे मृत्यू आणि पुनर्जन्म या दोन्हींचा केंद्रबिंदू मानला जाते. असे मानले जाते की जीवन, मृत्यू आणि पुनर्जन्म यांचे चक्र या पवित्र घाटाशी अतूटपणे जोडलेले आहे आणि यात्रेकरू अनेकदा आध्यात्मिक मोक्ष प्राप्तीच्या आशेने येतात.
गंगा नदीची नश्वर कुंडली
मणिकर्णिका घाटाजवळून वाहणारी गंगा नदी पवित्र मानली जाते आणि तिच्यात पाप शुद्ध करण्याची शक्ती असल्याचे मानले जाते. नदीकाठावरील जीवन आणि मृत्यूचा मिलाफ घाटातील वातावरण अलौकिक बनवतो.
वाराणसीतील मणिकर्णिका घाट हे पारंपरिक समजण्यापलीकडचे ठिकाण आहे. हे जीवन, मृत्यू आणि नंतरच्या जीवनाबद्दलच्या आपल्या गृहितकांना आव्हान देते. हे एक सखोल स्मरणपत्र आहे की मृत्यू हा शेवट नसून एक संक्रमण आहे. घाट अध्यात्माचे सार अंतर्भूत करतात, आम्हाला आठवण करून देतात की अस्तित्वाच्या भव्य जाळ्यात प्रत्येक आत्म्याची स्वतःची भूमिका असते आणि प्रत्येक जीवनाचा स्वतःचा उद्देश असतो.
जशा जशा ज्वाळा वाढतात आणि गंगा वाहते तेव्हा मणिकर्णिका घाट जीवन, मृत्यू आणि पुनर्जन्म यांच्या शाश्वत चक्राचा पुरावा म्हणून उभा राहतो.
